niedziela, 19 sierpnia 2018

Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - nowotwory (cz4)

Poprzedni post związany z azotynami i azotanami na podstawie raportu EFSA poświęciłem nitrozoaminom, potencjalnie rakotwórczym substancjom. W obecnym omówię wpływ azotanów i azotynów na choroby nowotworowe.

Zgodnie z podsumowaniem - niektóre dowody wskazują na wpływ azotynów na powstawanie raka żołądka, natomiast jednoznacznie azotyny wypływają na powstawanie raka jelit. Szczegółowa analiza raportu pokazuje, że sytuacja może być bardziej skomplikowana.

 Opisując rakotwórczość ETSA podaje następujące stopnie udowodnienia rakotwórczości
  • Brak dowodów - Badania wskazują na brak powiązania z konkretnym nowotworem
  • Niewystarczające dowody - Zbyt mało badań, sprzeczne wyniki lub badania mają istotne wady. 
  • Niektóre dowody wskazują na związek - Niezgodności między badaniami kohortowymi a case-study. 
  • Jednoznaczny dowód - Zgodność wyników pozytywnych pomiędzy badaniami kohortowymi a case-study. 
W podsumowaniu wymienione są te dwa ostatnie, jednak wiele wymienionych badań pokazuje, że azotyny mogą być czynnikiem ryzyka również w pozostałych typach nowotworów.

Aby zrozumieć dobrze wyniki, należy się zrozumieć proste zależności statystyczne. Podając wpływ pokazuje się różnicę między górną częścią i dolną populacji. W zależności od tego na ile części dzielimy populację można mówić o tercylu, kwadrylu, etc. T3 i T1 to trzeci i pierwszy tercyl (dzielimy grupę na trzy części - T3 to najwyższe spożycie a T1 najniższe). Q4 i Q1 to czwarty i pierwszy kwadryl (dzielimy na cztery części - Q4 to najwyższe spożycie a Q1 najniższe). Q5 do Q1 to piąty i pierwszy kwintyl (podział na 5 części). Poniżej niektóre z wyników badań.

Rak przełyku.
W przypadku raku przełyku EFSA doszła do wniosku, że dowody na związek z azotynów z rakiem przełyka są niewystarczające i brak jest dowodów na związek azotanów z rakiem przełyka. Przykładowo badając 84 przypadki i 321 osób w grupie kontrolnej różnica Q4 do Q1 wynosiła 2,2 - ale przedział 95% ufności był w zakresie 0,9-5,7. Natomiast w badaniu obejmującym prawie pół miliona osób powiązano spożycie mięsa z rakiem przełyku, ale już nie spożycie azotanów czy azotynów.

Rak żołądka
W badaniu z 2006r sprawdzającego rak żołądka wśród szwedzkich kobiet odkryto związek spożycia przetworzonego mięsa z rakiem żołądka. Różnica T3 do T1 wynosiła 1,66. W badaniach statystycznych obejmujących pół miliona osób nie odkryto związku pomiędzy spożyciem azotynów i rakiem przełyka. W badaniach obejmujących 79 przypadków raka żołądka badania wykazały związek między spożyciem azotanów a rakiem żołądka (Q4 do Q1 =1,6) ale różnica nie była istotna statystycznie. W badaniach z Meksyku T3 do T1 różnica dla azotanów wynosiła 1,5, ale różnica nie była istotna statystycznie. Na podstawie badań EFSA uznała, że niektóre dowody wskazują na związek azotynów z rakiem żołądka.

Rak jelita grubego
Niektóre badania nie pokazują związku między azotynami i azotanami a rakiem jelita grubego, ale np. jednym z badań obejmującym ponad 300 tys osób odkryto zwiększone ryzyko na skutek spożywania czerwonego mięsa (Q5 do Q1 = 1,24) spożywania azotanów (Q5 do Q1 = 1,16), ale już nie azotanów (Q5 do Q1 1,11 ale wynik nie istotny statystycznie, ponadto przedział 95% ufności w przedziale 0,97 do 1,25). W badaniu sprawdzającym przypadki zachorowań (prawie 400 osób) sumaryczne spożycie azotanów i azotynów zwiększało dwukrotnie prawdopodobieństwo zachorowania. Na podstawie badań EFSA uznała, że są niewystarczające dowody na powiązanie spożycia azotynów na raka jelita grubego, niektóre dowody wskazują na wpływ sumarycznego spożycia azotanów i azotynów, natomiast są jednoznaczne dowody wskazujące na związek nitozoaminy NDMA i raka jelita grubego.

Rak trzustki
W badaniach amerykańskich z 2005 roku zaobserwowano, że jedzenie czerwonego mięsa zwiększa szansę na raka trzustki o 50% (Q5 do Q1), a jedzenie przetworzonego mięsa o 70%. W badaniach wzięło udział ponad 200 tys ludzi. Z uwagi na to, że w badaniu nie podano wartości spożywanych azotanów i azotynów EFSA uznała dowody za niewystarczające do stwierdzenia związku między azotanami i azotynami a rakiem trzustki

Rak płuc
W badaniach prowadzonych w urugwaju badano przypadki zachorowań na raka płuc wśród 846 osób (z taką samą grupą kontrolną). Spożycie czerwonego mięsa zwiększało szansę zachorowania ponad dwukrotnie (Q4 do Q1 - 2,33) a przetworzonego o prawie 80% (Q4 do Q1 - 1,79). Z uwagi na brak szerszych badań statystyczny EFSA uznała dowody za niewystarczające do stwierdzenia związku między rakiem płuc a spożyciem azotanów i azotynów.

Rak piersi
W badaniach w których uczestniczyło prawie 35 tys kobiet, wśród kobiet które spożywały wysoką dawkę kwasu foliowego większe spożycie azotynów z wody pitnej zwiększało ryzyko raka piersi o 40% (Q5 do Q1). Samo zwiększone spożycie azotynów nie powodowało większej szansy na zachorowanie. Badanie prawie 200 tys kobiet po menopauzie pokazało, że zwiększone spożycie azotynów z przetworzonego mięsa zwiększało szansę na raka piersi o 23% (Q5 do Q1). Z uwagi na brak potwierdzenia w innych badaniach EFSA uznała dowody za niewystarczające.

Rak macicy
W badaniu ponad 150 tys kobiet całkowite spożycie azotanów zwiększało ryzyko raka macicy o 30% (Q5 do Q1), ale już całkowite spożycie azotynów nie zwiększało. Natomiast spożycie azotynów z mięsa, również zwiększało szansę o 30%. W badaniu ponad 28 tys kobiet po menopauzie wysokie spożycie azotanów z wody pitnej zwiększało szansę na raka macicy ponad dwukrotnie. Z uwagi na to że np. spożycie azotanów z roślin w tym samych badaniach nie zwiększało ryzyka, EFSA uznała dowody za niewystarczające.


Rak prostaty
W badaniach ponad 130 tys mężczyzn nie znaleziono powiązania między NDMA i ENOC (patrz poprzedni tekst dot. nitozoamin) a rakiem prostaty. W drugim badaniu ponad 170 tys mężczyzn nie znaleziono powiązania pomiędzy spożyciem azotanów i azotynów, chociaż znaleziono takie powiązanie dla spożycia czerwonego mięsa (Q5 do Q1 - szansa zwiększona o 12%). Natomiast zaobserwowano powiązanie miedzy spożyciem azotanów (31% Q5 do Q1)  i azotynów (24s% Q5 do Q1) a zaawansowanym rakiem prostaty. Bazując na wynikach EFSA uznała że brak jest dowodów na związek NDMA a rakiem prostaty, natomiast dowody na związek azotanów i azotynów a rakiem prostaty są niewystarzające

Rak nerki
W badaniach prawie 500 tys przypadków odkryto, że spożycie czerwonego mięsa zwiększa szansę na raka nerek o 19% (Q5 do Q1), nie odnaleziono natomiast związku między spożyciem azotanów i azotynów.

Rak pęcherza
W badaniu ponad 300 tys osób, zidentyfikowano zależność między spożyciem azotynów a szansą zachorowania na raka pęcherza (o 28% Q5 do Q1). W badaniu ponad 1600 przypadków zachorowań (w stosunku do grupy kontrolnej) spożycie salami i innych wędlin tego typu zwiększało szansę zachorowania o 33%. Nie znaleziono natomiast powiązania pomiędzy spożyciem azotanów i azotynów.  Na podstawie badań EFSA uznała że dowody na związek azotanów i azotynów są niewystarczające. 

Rak tarczycy
W badaniach prawie 75 tys kobiet nie znaleziono powiązania pomiędzy spożyciem azotanów, natomiast spożycie azotynów (Q4 do Q1) zwiększało szansę ponad dwukrotnie. EFSA uznała dowody za niewystarczające.

Chłoniak nieziarniczy
W badaniach przypadków (ponad 800 pacjentów) zwiększone spożycie azotynów przekładało się na zwiększoną szansę zachorowania o o 37%. Z uwagi na to, że w drugich badaniach wynik ten nie został jednoznacznie potwierdzony (tzn. zależność nie była istotna statystycznie) - EFSA uznała dowody za niewystarczające

Rak mózgu
W badaniach ponad 500 tys osób, całkowite spożycie azotynów przełożyło się na zwiększoną szansę zachorowania o 32% (Q5 do Q1, jako ciekawostkę - w tym samym badaniu spożycie owoców i warzyw zwiększało szansę zachorowania o 42%) - EFSA uznała dowody za niewystarczające. 

Podsumowanie
Raport pokazuje, że w wielu miejscach badania wskazujące na potencjalną rakotwórczość są nowe i potrzebne są dodatkowe badania aby potwierdzić lub odrzucić wnioski. Do raportu zostało wzięte 46 badań dot. azotanów i 49 dotyczących azotynów z 95 dostępnych. Pozostałe EFSA z różnych powodów odrzuciła. Czytelnikowi pozostawiam ocenę, czy poprawnie EFSA uznała, że azotyny nie są czynnikiem ryzyka i czy prawidłowo odrzucono część wyników badań. Jak dla mnie, stwierdzenie że azotyny są bezpieczne dla zdrowia należy uznać za fałszywe, a na pewno nie uwierzę jak ktoś stwierdzi że na podstawie badań udowodniono, że są bezpieczne,


[1] Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - czy są bezpieczne dla zdrowia (cz1) - szkodliwejedzenie.pl
[2] Azotany i azotyny - czy grożą rakiem i uduszeniem. szkodliwejedzenie.pl
[4] Re‐evaluation of sodium nitrate (E 251) and potassium nitrate (E 252) as food additives EFSA Journal Volume 15 Issue 6 - June 2017

niedziela, 12 sierpnia 2018

Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - źródło nitrozoamin (cz3)

W poprzednim poście omawiałem zagrożenia związane z powstawaniem methemoglobiny pod wpływem azotynów (i azotanów). W niniejszej trzeciej części omawiania raportu ETSA [3] [4], chciałbym omówić szkodliwe działanie nitrozoamin - potencjalnie rakotwórczych a na pewno genotoksycznych substancji.

Nitrozoaminy będące wynikiem reakcji amin z azotynami [6]. Wynikiem reakcji jest nitrozoamina, tlen i woda. I o ile tlen i woda są związkami nieszkodliwymi, o tyle o potencjalne rakotwórcze działanie nitrozoaminy oznaczonej jako NDMA odkryli David Barnes i Peter Magee w 1956r [5]. Nitrozaminy dzielą się na nietrwałe i trwałe. Z uwagi na długie nazwy chemiczne odnosząc się do nitrozoamin posługujemy się skrótami. NDMA to związek o pełnej nazwie chemicznej N-nitrosodimethylamina. Na końcu posta można znaleźć listę nitorozoamin z nazwami i skrótami. W przypadku azotanów szkodliwe działanie polega na ich spontanicznym przekształcaniu w azotyny - dlatego azotany są mniej szkodliwe niż azotyny jeżeli chodzi o powstawanie nitozoamin.

Istotny wpływ na zawartość nitozoamin ma również metoda sporządzania posiłku. Dla kiełbasy zawierającej 5,31μg/kg NDMA+NDEA+NPYR smażenie na patelni powoduje wzrost stężenia do 6,88 μg/kg a smażenie na głębokim oleju do 6,92 μg/kg. Gotowanie i użycie mikrofalówki nie zmienia zawartości nitrozoamin. Dlatego mięsa z dodatkiem azotanów i azotynów nie powinno się smażyć, aby nie zwiększać ilości nitrozoamin. Poza smażeniem poziom nitrozoamin również zwiększa się w przypadku wędzenia mięsa.Proces powstawania nitrozoamin zależy również od poziomu kwasowości. Najwięcej powstaje przy poziomie PH w zakresie od 2,5 do 3,5.

Nitrozoaminy mają możliwość uszkadzania łańcucha DNA. W naturalnej postaci nitrozoaminy nie reagują z DNA, muszą najpierw być utlenione przez cytochrom P450 tworząc α‐hydroxynitrosaminy. Te rozkładają się do aldehydów i wodorotlenków (ang. diazyhydroxyoxites). Reakcja z kwasem DNA polega na zamianie pary G:C na A:T.

Poszczególne nitrozoaminy są sklasyfikowane przez Międzynarodową Agencję Badań Nad Rakiem (IARC) w zakresie rakotwórczości od 2A (prawdopodobnie rakotwórcze) poprzez 2B (możliwe działanie rakotwórcze) do 3 (nie zaklasyfikowane jako rakotwórcze) [8]. W grupie 2A znalazły się: NDMA i NDEA. W grupie 2B znalazły się NMOR, NMEA, NPYR, NPIP, NDPA, NSAR, NDBA. Oceniając rakotwórczość raport przyznaje istnienie dowodów pomiędzy NDMA a rakiem jelita grubego. Mimo że w niektórych badaniach zawartość nitrozoamin z grupy 2B była istotnie większa niż tych z grupy 2A raport omawiając potencjalną toksyczność omawia tylko NDMA i NDEA.

Dla przykładu wyniki z rynku Estońskiego: "NDMA was reported in > 88% of samples at a mean of 0.85 μg/kg, NDEA in 27% of samples at a mean of 0.36 μg/kg, NPYR in 90% of samples at a mean of 4.14 μg/kg, NPIP in 65% of samples at a mean of 0.98 μg/kg and NDBA in 33% of samples at a mean of 0.37 μg/kg. The level of total volatile nitrosamines was 3.97 μg/kg." [3] Czyli całkowite spożycie potencjalnie rakotwórczych substancji było ponad 3-krotnie większe niż podane dla NDMA+NDEA.

Aby określić wpływ azotanów na powstawanie nitozoamin i oszacować niebezpieczeństwo z tego płynące, EFSA oszacowała w raporcie spożycie NDMA i NDEA, zarówno razem, jak i osobno z przetworzonego mięsa w poszczególnych grupach wiekowych. Podane zostały zarówno wartości średnie, jak i dla grupy zwiększonego spożycia. Największe spożycie na kg masy ciała zanotowano w grupie dzieci od 1 do 3 lat. Średnia wartość została podana między 1,2 a 3,5ng/kg, wysoka między 5 a 8,3ng/kg. Do oceny na ile jest to mało, EFSA posłużyła się wartością MoE (Margin Of Exposure) - stosunkiem do największego poziomu w którym nie zostały zanotowane negatywne zmiany (NOAEL). Dla grupy wysokiego spożycia spożycie było mniejsze od 2,2 tys do 3,6-tys razy od wartosci powodującej zmiany, przeciętnie zaś od 5,1 tys do 15 tys razy mniejsze. W związku z tym EFSA doszła do wniosku, że efekt nitrozoamin w diecie będący skutkiem dodatków jest pomijalny przy założeniu przestrzegania obecnych norm.

Martwi jednak fakt pominięcia w tym zestawieniu nitrozoamin z grupy 2B (możliwe działanie rakotwórcze). Jeżeli by zsumować spożycie całości potencjalnie rakotwórczych nitrozoamin, okaże się że margines błędu który przyjęła EFSA jest niższy. Jeżeli dodamy do tego niewłaściwe przygotowanie (smażenie, wędzenie) mięsa z azotynami i fakt, że EFSA odrzuciła wiele raportów dot. rakotwórczości na skutek niewystarczającej precyzji naukowej, oraz fakt iż niektóre osoby znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka,  może okazać się że prawdopodobieństwo zachorowania na któryś z nowotworów skutek spożywania przetworzonego mięsa nie jest już pomijalne, mimo raportu EFSA.



ZESTAWIENIE NITROZOAMIN 
Nitrozoaminy nietrwałe
  • N‐nitrosodimethylamine (NDMA)
  • N‐nitrosomorpholine (NMOR)
  • N‐nitrosomethylethylamine (NMEA)
  • N‐nitrosopyrrolidine (NPYR)
  • N‐nitrosodiethylamine (NDEA)
  • N‐nitrosopiperidine (NPIP)
  • N‐nitroso‐di‐n‐propylamine (NDPA)
  • N‐nitrosodibutylamine (NDBA)
Nitrozoaminy trwałe
  • N‐nitrosohydroxyproline (NHPRO)
  • N‐nitrosoproline (NPRO)
  • N‐nitrososarcosine (NSAR)
  • N‐nitrosomethylaniline (NMA)
  • N‐nitrosodiisobutylamine (NDiBA)
  • N‐nitrosodibenzylamine (NDBzA)
  • N‐nitroso‐2‐hydroxymethyl‐thiazolidine‐4‐carboxylic acid (NHMTCA)
  • N‐nitroso‐thiazolidine‐4‐carboxylic acid (NTCA)
  • N‐nitroso‐2‐methyl‐thiazolidine 4‐carboxylic acid (NMTCA)
  • N‐nitrosopipecolic acid (NPIC)
źródła: 
[1] Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - czy są bezpieczne dla zdrowia (cz1) - szkodliwejedzenie.pl
[2] Azotany i azotyny - czy grożą rakiem i uduszeniem. szkodliwejedzenie.pl
[4] Re‐evaluation of sodium nitrate (E 251) and potassium nitrate (E 252) as food additives EFSA Journal Volume 15 Issue 6 - June 2017
[5] Nitrozamines. R. A. Scalan w Encyclopedia od Food Science and Nutrition 2nd Edition. 
[6] Nitrozoaminy - Wikipedia
[7] Margin Of Exposure - Wikipedia
[8] Grupy rakotwórczości IARC - Wikipedia
[9] Mięso: Szkodzi? Poznaj najnowsze wyniki badań (BARDZO WAŻNE!) - YouTube kanał Medyczne Wgady

środa, 8 sierpnia 2018

Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - źródło metahemoglobiny (cz2)

W poprzednim poście [1] omówiłem ogólne informacje na temat azotanów i azotynów na podstawie raportu EFSA [3] [4]. W obecnym chciałbym się zająć podstawowym działaniem szkodliwym jakim jest tworzenie się methemoglobiny w ciele człowieka po konsumpcji azotanów/azotynów. Methemoglobina jest postacią nieczynna hemoglobiny, bezużyteczną w transporcie tlenu. W normalnych przypadkach około 2% hemoglobiny stanowi methemoglobina. Zgodnie z informacjami z raportu - poziomy 1-3% metahemoglobiny są uważane za normalne, powyżej 10% mogą już wpływać negatywnie na transport tlenu. Poziom 20% oznacza niedotlenienie i sinicę a poziom 50% może zakończyć się śmiercią. Szczególnie wrażliwe są niemowlaki przed 16 tygodniem życia. Jest to spowodowane niższym poziomem reduktazy b5 cytochromu - enzymu przekształcającego methemoglobinę w normalną hemoglobinę. Ponadto na skutek innego PH w żołądku, niemowlaki mogą mieć większą ilość bakterii przekształcającej azotany w azotyny po spożyciu. Zwiększenie ilości methemoglobiny (a tak na prawdę zmniejszenie ilości czynnej hemoglobiny) nosi nazwę methemoglobinemii [5] 

Raport dot. azotynów przywołuje przypadki ciężkiej klinicznej methemoglobinemii. 6 miesięczne dziecko trafiło do szpitala po zjedzeniu piure warzywnego przyrządzonego 5 dni wcześniej. Poziom methemoglobiny wynosił 25%, tętno 230. Poziom methemoglobiny wrócił do normy po 8 godzinach. 41 latek trafił do szpitala po spożyciu leku z chińskiej medycyny. Zidentyfikowano azotyn sodu jako jeden ze składników. 76-latek próbował popełnić samobójstwo połykając nieznaną ilość azotynu sodu. Zmarł po 25 minutach. 

W badaniach na myszach po jednorazowej dawce azotynu sodu badano poziom metahemoglobinty po 2, 5, 10, 30 i 60 minutach. U samców osiągał on maksimum po 10 minutach, a następnie spadał. W przypadku samic poziom metahemoglobiny rósł nieprzerwanie aż do 60tej minuty. W przypadku sczurów u samców poziom był najwyższy po 30 minutach, a u samic zanotowano wynik podobny jak dla myszy.

WHO ustaliła dopuszczalny poziom azotynów w wodzie pitnej na 3mg/L, kierując się faktem, że w przypadku niemowlaków methemoglobinemia może być powodowana już przez dawki 0,4mg/kg masy ciała (zakładając spożycie wody na 0,75L i 5kg jako wagę niemowlaka) a US Environmental Protection Agency ustaliło maksymalną codzienną dawkę azotynów dla niemowlaków na 0,1mg/kg masy ciała

W przypadku azotanów toksyczność jest mniejsza i wiąże się bezpośrednio z przekształcaniem pewnej ilości azotanów do azotynów przez bakterie w przewodzie pokarmowym. W przypadku szczurów stężenie 5-6% azotanów w karmie powodował zwiększanie poziomu methemoglobiny, ale nawet poziom 20% nie powodował istotnych problemów zdrowotnych.

Zarówno w przypadku azotanów i azotynów tworzenie się methemoglobiny było głównym czynnikiem do wyznaczenia akceptowalnej dziennej dawki. Osobom które nie czytały poprzedniego posta przypominam - tylko 17% konsumpcji azotynów i 2% azotanów pochodzi z dodatków do żywności - pozostała część wynika z zawartości azotanów i azotynów w wodzie i naturalnej obecności w produktach spożywczych. 

[1] Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - czy są bezpieczne dla zdrowia (cz1) - szkodliwejedzenie.pl
[2] Azotany i azotyny - czy grożą rakiem i uduszeniem. szkodliwejedzenie.pl
[4] Re‐evaluation of sodium nitrate (E 251) and potassium nitrate (E 252) as food additives EFSA Journal Volume 15 Issue 6 - June 2017
[5] Methemoglobinemia - portal.abczdrowie.pl

niedziela, 5 sierpnia 2018

Azotany i azotyny (E249, E250, E251, E252) - czy są bezpieczne dla zdrowia (cz1)

Pisząc wstępny tekst dotyczący azotanów i azotynów [1] obiecałem, że będę do tematu wracał w miarę dostępności nowych danych. Czas ten właśnie nadszedł, jako że EFSA opublikowała dwa obszerne raporty poświęcone powtórnej ewaluacji azotynu sodu (E250), azotynu potasu (E249) [2], azotanu sodu (E251) i azotanu potasu (E252) [3].

Z uwagi na obszerność zagadnienia, chciałbym opis raportu podzielić na 4 części, osobno omawiając takie tematy jak tworzenie się methemoglobiny na skutek spożycia azotanów, tworzenia się rakotwórczych nitrozamin pod wpływem obróbki cieplnej oraz wpływu na powstawanie nowotworów - są to główne zarzuty wobec wymienionych dodatków, a raporty dostarczają wiele ciekawych danych na ich temat.

Azotany i azotyny są używane w przemyśle spożywczym jako konserwanty, przede wszystkim zapobiegające się psuciu mięsa. Chronią od zatruć jadem kiełbasianym, więc rezygnując z ich użycia, trzeba pamiętać o alternatywie - albo stosujemy inne konserwany, być może bardziej szkodliwe, albo narażamy się na śmiertelne niebezpieczeństwo.

Zgodnie z normami dopuszczalne zanieczyszczenia to przede wszyskim arsen 3mg/kg ołów 2mg/kg i rtęć 1mg/kg (dla płynnej postaci azotanu sodu wartości są niższe) - przy czym podobnie jak w przypadku innych dodatków EFSA sugeruje zaostrzenie norm

Bezpośrednia toksyczność azotynów sodu/potasu wiąże się z rozluźnieniem mięśni gładkich, obniżeniem ciśnienia krwi, i tworzeniem metahemoglobiny. Dawka śmiertelna LD50 została wyznaczona na 100-220 mg/kg masy ciała dla azotynów. W przypadku azotanów jest większa i wynosi od 1500 mg/kg masy ciała dla królików do 4860-9000 mg/kg dla szczurów.

Badania in vitro udowodniły jednoznacznie genotoksyczność azotynów. Jest to jeden z nielicznych przypadków gdzie substancja mogąca powodować mutacje jest dopuszczona jako dodatek do żywności. Badania in vivo zgodnie z raportem nie potwierdziły genotoksyczności.

Dopuszczalna dzienna dawka (ADI) dla azotynów została wyznaczona jako 0,07mg/kg masy ciała a dla azotanów jako 3,7mg/kg. Co ciekawe - badając dzienne spożycie statystycznie dla dzieci w wieku 1-3 lat dla azotynów jest to  0,1-0,15 a więc większe niż zalecane ADI. 

Dodatki do żywności (azotany i azotyny) odpowiadają jednak tylko za niewielki procent dziennego spożycia - średnio 17% w przypadku azotynów i tylko 2% w przypadku azotanów, jako że są one obecne w produktach spożywczych i w wodzie. Dla wszystkich nie lubiących szpinaku - PopEye mógłby mieć poważne problemy zdrowotne na skutek konsumpcji zbyt dużej ilości azotanów. Cytując: "CONTAM Panel concluded that the concentrations of nitrate in spinach have the potential to increase dietary nitrate exposure to levels at which a health concern cannot be excluded"

Ponadto azotyny w niewielkich ilościach są syntetyzowane przez organizm człowieka. 

Główne działania negatywne związane z methemoglobiną, nitrozaminami i wpływem na powstawanie nowotworów omówię osobno (linki pojawią się w ramach publikacji)

Jeżeli chodzi o pozostałe działanie negatywne: W przypadku badań na myszach w przypadku dużych dawek azotynów w wodzie do picia zaobserwowano (5g/L) zmniejszenie wagi samców, zwiększenie śledziony, serca i nerek a u samic serca i wątroby. Z innych negatywnych efektów przy dużych dawkach zaobserwowano sinicę u szczurów. Dla azotanów (6% azotanu potasu w karmie i 5% azotanu sodu) zaobserwowano zmniejszenie serca, wątroby i płuc u szczurów.

Azotany mogą również mieć wpływ na działanie tarczycy, wiążąc się zamiast jodu w receptorach i mając negatywny wpływ na produkcję hormonu tarczycy. W badaniach na zwierzętach wysokie dawki azotanów prowadziły do zmniejszenia stężenia T3 i T4 oraz zwięszenia TSH. Podobne wyniki osiągnięto badając poziomy TSH u ludzi w rejonach w których woda pitna zawiera zwiększoną ilość azotanów.

Wniosek z lektury - jeżeli czytelnik chciałby ograniczyć spożycie azotanów i azotynów, to bardziej niż eliminować produkty przetworzone z dodatkami E249-E252 powinien ograniczyć spożycie naturalnych produktów zawierających te substancje - na przykład szpinaku.

[1] Azotany i azotyny - czy grożą rakiem i uduszeniem. szkodliwejedzenie.pl
[3] Re‐evaluation of sodium nitrate (E 251) and potassium nitrate (E 252) as food additives EFSA Journal Volume 15 Issue 6 - June 2017
[4] Węglowodany i gluten źródłem Alzheimera? szkodliwejedzenie.pl

środa, 1 sierpnia 2018

Guma Konjac i Glucomanan (E425) - taki efekt uboczny mogę przeboleć.

W czerwcu 2017 ukazała się ponowna reewaluacja gumy konjac i glukomannanu [1] - dwóch substancji używanych jako stabilizator lub zagęstnik w żywności. Obie substancje oznaczone są symbolem E425 (ewentualnie z dopiskiem i albo ii). Obie substancje są produkowane z mąki konjac, surowca pozyskanego z rośliny o wdzięcznej polskiej nazwie Dziwidło Riviera [2] [3]. Guma konjac jest pozyskiwana przez wodną ekstrakcję a glukomannan przez przemywanie mąki wodą z etanolem.

Obie substancje nie przenikają przez barierę jelitową i są fermentowane przez bakterie jelitowe. Produktem końcowym, podobnie jak w przypadku pozostałych gum są krótko-łańcuchowe kwasy tłuszczowe. Z negatywnych efektów - glukomannan upośledza wchłanianie witaminy E.  Niektóre źródła poza raportem podają że guma konjac może również upośledzać wchłanianie witamin A i E [5]

Zgodnie z obecnymi normami obie substancje mogą być zanieczyszczone arsenem (do 3 mg/kg) i ołowiem (do 2 mg/kg). EFSA w raporcie sugeruje Komisji Europejskiej wprowadzenie bardziej restrykcyjnych norm dla zanieczyszczeń.

W przypadku pracowników fabryk w których jest produkowany glukomannan i guma konjac zanotowano pojedyncze przypadki alergii. Według EFSA w.w. alergia jest związana z wdychaniem substancji i efekt nie występuje przy podaniu doustnym, ze względu na brak bezpośredniego wchłaniania w jelitach.

I teraz najciekawsze efekty uboczne: W przypadku badaniach na gentycznie myszach podanie glukomannanu zmniejszało objawy alergii, włącznie ze zmniejszeniem wartości IgE. Dodatkowo komisja zauważyła łańcuch przyczynowo-skutkowy pomiędzy spożywaniem glukomanannu a obniżonym poziomem cholesterolu i zmniejszeniem wagi. W świecie zachodnim, nie cierpiącym na zbyt niską wagę, zgodnie z reklamą - taki efekt uboczny można przeboleć. Zmniejszony poziom cholesterolu również został potwierdzony w badaniach na szczurach laboratoryjnych.

Jako taki glukomannan w ilościach 1g jest sprzedawany jako korzystny suplement diety, a internet jest pełen artykułów w stylu "Glucomannan: A Super Fiber for Weight Loss & More?!"  [4] 

I aż żal w tym momencie, że żaden z producentów suplementów nie płaci mi za reklamy.

[1] Re‐evaluation of konjac gum (E 425 i) and konjac glucomannan (E 425 ii) as food additives - EFSA Journal Volume 15 Issue 6 - June 2017
[2] Wikipedia - Dziwadło Riviera  
[3] Wikipedia - Glukomanan
[4] Glucomannan: A Super Fiber for Weight Loss & More?!
[5] E425 Guma Konjac - baza Vitalia.pl



niedziela, 29 lipca 2018

NEWS: Guma Tara (E417) - Bezpieczny dodatek do żywności

Guma Tara to naturalna substancja uzyskiwana z drzewa tara (Caesalpinia spinosa). W czerwcu 2017 ukazał się raport EFSA [1] na temat bezpieczeństwa gumy tara jako dodatku do żywności (oznaczenie E417), wykorzystywanego przede wszystkim jako zagęstnik.

Niestety dla autora bloga, a na szczęście dla konsumentów cały raport można skreślić krótko: Guma tara jest bezpiecznym dodatkiem do żywności. Rozkłada się do krótko-łańcuchowych kwasów tłuszczowych w przewodzie pokarmowym. Nie powoduje negatywnych efektów dla wszystkich badanych dawek.

Mógłbym tu życzyć tylko smacznego - ale substancja jest bezwonna i bezsmakowa.

Źródła: 
[1] Re‐evaluation of tara gum (E 417) as a food additive  - EFSA Journal Volume 15 Issue 6 June 2017.
[2] Wikipedia 

środa, 25 lipca 2018

Tragakanta (E413) - groźnie brzmiąca substancja naturalna.

Dobra zasada kupowania wyrobów spożywczych mówi: "Jeżeli nie rozumiesz etykiety lub nie znasz oznaczenia dodatku - nie kupuj". Kierując się tą zasadą, mało kto zdecydował by się na zakup produktu w którym dodatkiem spożywczym była by tragakanta (E413). 

Tymczasem tragakanta jest jak najbardziej substancją pochodzenia naturalnego. Podobnie jak wiele innych gum, jest ona wydzieliną roślinną, konkretnie traganka gumodajnego [2]. Substancja jest bezwonna, bezzapachowa, nie wchłaniająca się z bezpośrednio przewodu pokarmowego. Niektóre bakterie w przewodzie pokarmowym mogą ją rozkładać - produktem końcowym procesu trawiennegokrótko-łańcuchowe kwasy tłuszczowe. W przemyśle spożywczym ma szerokie jako stabilizator i substancja wiążąca wodę.

W czerwcu 2017 ukazał się raport EFSA będący ponowną ewaluacją tragakanty jako dodatku do żywności. Dane dotyczące bezpieczeństwa substancji były dobrze określone i substancja w zasadzie we wszystkich kategoriach została uznana za bezpieczną. LD50 dla gryzoni waha się od 7,7g/kg dla królików do 10,3 g/kg dla szczurów. Czyli przy obecnej wadze 90kg musiałbym zjeść jednorazowo prawie kilogram czystej gumy aby mieć 50% szansy na śmierć. Prawdopodobnie na skutek zaklejenia się przewodu pokarmowego.

Z negatywnych efektów zdrowotnych dla ciężarnych szczurów w jednym badaniu zaobserwowano przy karmieniu codziennie dawką 1,2g/ kg masy ciała śmierć 5 z 20 samic. Śmierć była poprzedzona biegunką, nietrzymaniem moczu. U pozostałych 15 samic brak było negatywnych efektów.

Raport zanotował też pojedyncze przypadki alergii i nietolerancji pokarmowej, z typowymi objawami (astma, katar sienny, pokrzywka, obrzęk, problemy trawienne). Zwrócił też uwagę, że jako iż substancja jest pochodzenia roślinnego może istnieć niebezpieczeństwo skażenia bakteryjnego, co powinno być kontrolowane w procesie produkcji dodatku.

Jeżeli więc czytelniku nie należysz do nielicznych osób mających uczulenie na tą gumę - symbol E413 nie powinien cię odstraszać od zakupu produktu.


Źródła:
[1] Re‐evaluation of tragacanth (E 413) as a food additive - EFSA Journal 15 Volume 6 June 2017
[2] Wikipedia 

niedziela, 22 lipca 2018

E491 - E495 Estry sorbitolu dopuszczone mimo braku danych o alergiach

W maju 2017 ukazała się ponowna ocena bezpieczeństwa emulgatorów oznaczonych symbolami E491 do E495 [1]. Są to następujące estry sorbitolu:

E491 - Monostearynian sorbitolu
E492 - Tristearynian sorbitolu
E493 - Monolaurynian sorbitolu
E494 - Monooleinian sorbitolu
E495 - Monopalmitynian sorbitolu

Substancje te są uznane za bezpieczne i dopuszczone do użytku na terenie Unii Europejskiej, ale niektóre z nich są zakazane w niektórych krajach (patrz linki 2-5 na dole strony). Odpowiednio zakazane są w

  • Australii - E492, E493, E494, E495 
  • Kanadzie - E493, E494, E495
  • USA - E492, E493, E495 

Zgodnie z zasadami toksykologii w badaniach usiłowano wyznaczyć dawkę śmiertelną (LD50). Dla najwyższych badanych ilości nie ustalono dawki śmiertelnej. W związku z tym na podstawie badań EFSA stwierdziła że dawka śmiertelna wynosi powyżej 40g/kg masy ciała dla E491 i E493 oraz powyżej 15,9 g/kg masy ciała dla pozostałych estrów.

Jeżeli chodzi o szkodliwość długoterminową, wpływ na rozmnażanie, powstawanie komórek nowotworowych w raporcie EFSA przywołano badania świadczące o braku szkodliwego wpływu w tym zakresie.  W tym zakresie estry sorbitolu są uznane za bezpieczne na podstawie badań. Maksymalna dopuszczalna dawka dzienna obecnie ustalona jest na 25mg/kg masy ciała dla wszystkich badanych estrów w sumie.

Jeżeli chodzi o negatywne efekty przywołano badania wpływu E491 na myszy - stężenie 4% w diecie powodowało podniesiony poziom erytrocytów u myszy płci męskiej i obniżony leukocytów u myszy płci żeńskiej. Dla wysokiego stężenia E493 (20%) w diecie dla szczurów zaobserwowano zwięszoną śmiertelność. W badaniu nie przedstawiono wniosków dotyczących przyczyn śmiertelności. 

Przy oszacowaniu dziennego dopuszczalnego spożycia raport podkreśla brak danych na temat spożycia estrów sorbitolu z innych źródeł niż jako syntetyczne dodatki do żywności. Podobnie w sekcji dotyczącej potencjalnego wpływu na alergię, raport podkreśla brak danych na ten temat. EFSA zauważyła, że zgodnie z najnowszymi wynikami badań, niektóre inne emulgatory mogą mieć wpływ na skład flory jelitowej i powstawaniu procesów zapalnych w jelitach. W kontekście podobnego wpływu z uwagi na brak danych, komisja na chwilę obecną nie odniosła się do bezpieczeństwa estrów sorbitolu w tym zakresie, stwierdzając, że stanowisko przedstawi w miarę dostępności nowych badań. 

Przedstawiona charakterystyka estrów sorbitolu świadczy, że mogą one zawierać szkodliwe dodatki będące wynikiem procesu produkcji. Zgodnie z obecnymi normami estry sorbitolu mogą mogą zawierać.:

  • arsen (do 3mg/kg), 
  • ołów (2mg/kg), 
  • rtęć i kadm (1mg/kg) 
  • a także np do 0.5% popiołu siarczanowego. 

Jako wnioski końcowe EFSA zasugerowała Komisji Europejskiej:

  • Obniżenie dozwolonego maksymalnego dziennego spożycia 
  • Wprowadzenie bardziej restrykcyjnych norm dla obecności toksycznych zanieczyszczeń 
  • Przedstawienie dodatkowych danych celem wiarygodnej estymacji spożycia. 
Po raz kolejny przy ocenie bezpieczeństwa dodatku do żywności okazuje się, że w wielu zakresach brak jest danych na temat szkodliwego ich wpływu, co nie przeszkadza w dopuszczeniu ich do stosowania. Biorąc pod uwagę, że to zwykle producenci dodatków finansują badania i decydują jakie badania ujawnić, a jakie nie, ten brak danych w wielu sekcjach wydaje się dość niepokojący. 


Ciekawostka na koniecPrzy oszacowaniu dziennego dopuszczalnego spożycia raport podkreśla brak danych na temat spożycia estrów sorbitolu z innych źródeł niż jako syntetyczne dodatki do żywności. Podobnie w sekcji dotyczącej potencjalnego wpływu na alergię, raport podkreśla brak danych na ten temat. EFSA zauważyła, że zgodnie z najnowszymi wynikami badań, niektóre inne emulgatory mogą mieć wpływ na skład flory jelitowej i powstawaniu procesów zapalnych w jelitach. W kontekście podobnego wpływu z uwagi na brak danych, komisja na chwilę obecną nie odniosła się do bezpieczeństwa estrów sorbitolu w tym zakresie, stwierdzając, że stanowisko przedstawi w miarę dostępności nowych badań.

Na koniec ciekawostka - producent wnioskował do EFSA o usunięcie temperatury krzepnięcia dla E491, E492 i E495 z charakterystyki substancji chemicznej, na co EFSA się nie zgodziła.

Źródła:
[1] Re‐evaluation of sorbitan monostearate (E 491), sorbitan tristearate (E 492), sorbitan monolaurate (E 493), sorbitan monooleate (E 494) and sorbitan monopalmitate (E 495) when used as food additives - EFSA Journal Volume 15 issue 5 May 2017.
[2] https://vitalia.pl/ch_add,82,0_Monostearynian-sorbitolu.html
[3] https://vitalia.pl/ch_add,74,0_Tristearynian-sorbitolu.html
[4] https://vitalia.pl/ch_add,75,0_Monolaurynian-sorbitolu.html 
[5] https://vitalia.pl/ch_add,76,0_Monooleinian-sorbitolu.html
[6] https://vitalia.pl/ch_add,77,0_Monopalmitynian-sorbitolu.html


środa, 18 lipca 2018

Nasycone kwasy tłuszczowe (E570) - szkodzą, ale to nie szkodzi.

Zdania na temat szkodliwości spożycia kwasów tłuszczowych są podzielone. W zależności od źródeł, niektórzy zalecają ograniczenie ich spożycia ze względu na cholesterol [2], inni  twierdzą że brak jest dowodów na negatywny wpływ tłuszczy nasyconych [3]. Należący do kwasów tłuszczowych o krótkim łańcuchu węglowym kwas kaprylowy (C8) jest wręcz sprzedawany jako korzystny suplement diety, między innymi o działaniu przeciwgrzybicznym i wspierającym florę jelitową [4]. O różnym podejściu do tłuszczy pisałem przy okazji recenzji filmu "cukier gorszy od tłuszczu"

Oczywiście poziom naukowy poszczególnych publikacji jest różny.Na jednej ze stron znalazłem nawet stwierdzenie [5] że "Kwas laurynowy znajdujący się w mleku matki, to najdoskonalszy pokarm dostarczający dziecku wszelkich niezbędnych witam, składników mineralnych, prebiotyków oraz substancji wpływających nadzwyczaj korzystnie na młody organizm". Idiotyzm takiego stwierdzenia powinien zauważyć każdy licealista, pamiętający z lekcji chemi ogranicznej, że kwasy tłuszczowe składają się z wodoru, węgla i tlenu (wzór kwasu: CH3(CH2)10COOH)

Podstawowym źródłem kwasów tłuszczowych jest ich obecność w naturalnych produktach spożywczych. Mogą również być dodawane jako dodatek do wybranych grup żywności. Obecne jako dodatek między innymi w w kremach, serach, sosach, musztardach, napojach (w tym alkoholowych), oznaczone symbolem E570 to mieszanka nasyconych kwasów tłuszczowych o długości łańcucha węglowego od 8 do 18 atomów węgla: kaptylowego (C8), kaprynowego (C10), laurynowego (C12), mirystynowego (C14), palmitynowego (C16) i stearynowego (C18) a także nienasyconego kwasu oleinowego.

W maju zeszłego (2017) roku ukazała się ponowna ocena EFSA bezpieczeństwa tych kwasów jako dodatek do żywności [1].  W całym raporcie jedyne konkretne istotne szkodliwe efekty zostały podane dla kwasów kaprylowego i kaprynowego podając na podstawie badań z lat 60-tych LD50 dla szczurów na 1,3g/kg masy ciała i 3,3g kg masy ciała (co się przekłada na dawkę ok 0,1 kg czystego kwasu kaprylowego dla dorosłego mężczyzny). Co ciekawe w drugim badaniu dawka LD50 dla kwasu kaprylowego była 10 razy wyższa.

W większości raportu EFSA podkreślała brak danych w wielu istotnych dziedzinach toksyczności, mimo skierowanego wcześniej wezwania do środowiska naukowego o przesyłanie badań na ten temat. Dla przykładu: w przypadku badań krótkoterminowej toksyczności na szczurach zabrakło danych dla 3 z ocenianych kwasów tłuszczowych ("No data were available for caprylic, myristic and oleic acid."). Podobnie dla toksyczności długotrwałej wnioskiem był brak konkretnych wniosków:  "Only limited data on chronic toxicity were available and because of the limitations of these studies no valuable conclusion could be drawn."

Równolegle na podstawie danych oszacowano ilość nasyconych kwasów tłuszczowych spożywanych w diecie. Wyniki dziennego spożycia są następujące

2500 - 3000 mg/kg - noworodki
1100 - 1300 mg/kg - niemowlaki
900 - 1300 mg/kg - dzieci
400 - 700 mg/kg - nastolatki
400 - 1000 mg/kg - dorośli
300 - 1300 mg/kg - starzy

W związku z wysokim spożyciem w diecie, wniosek końcowy brzmiał nastepująco: nasycone kwasy tłuszczowe mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, ale ilość spożywanych kwasów tłuszczowych jako dodatek do żywności jest pomijalne mały (1%) w stosunku do ilości spożywanej normalnie w diecie, w związku z tym dopuszcza się stosowanie ich jako dodatek.

Jest to ciekawy przykład kiedy dopuszczalny dodatek może mieć negatywny efekt dla zdrowia. Jako autor uważam, że tłuszcze są zdrowsze w diecie niż cukier czy syrop glukozowo-fruktozowy i nie mam nic przeciwko dodawaniu ich do żywności, ale jest to jeden z niewielu raportów w którym w jednym zdaniu EFSA twierdzi że dodatek może mieć negatywny wpływ na zdrowie ale i tak może być stosowany. Bo ta różnica 1% w diecie już ci nie zaszkodzi. Ponadto pokazuje to jednoznacznie, że dodatek może być dopuszczony jako bezpieczny mimo braku danych w istotnych dziedzinach - co już jest nieco niepokojące w przypadkach mniej oczywistych niż kwasy tłuszczowe.


Źródła: 
[1] Re‐evaluation of fatty acids (E 570) as a food additive  EFSA Journal Volume 15 Issue 5 May 2017

[2] Tłuszcze nasycone. Blog poznajsienatluszczach

[3] Tłuszcze nasycone. Źródła i wpływ na zdrowie. www.poradnikzdrowie.pl 

[4] Kwas kaprylowy. Zastosowanie, działanie, efekty uboczne. zdrowie.tvn.pl

[5] Kwas laurynowy - podstawowy składnik mleka matki - Stek bzdur z blogu Blog.sklepkokosowy.pl

[6] Kwasy tłuszczowe - Wikipedia